Voorstel 6 Handelingsperspectief Klimaatadaptatie Landbouw Terschelling
Samenvatting project
In het landelijk gebied is klimaatadaptie dagelijks zichtbaar als grote uitdaging. Deze bestaat uit afnemende beschikbaarheid zoet water en toenemende verzilting, druk op de productiviteit van landbouw, op de drinkwaterproductie en als laatste maar niet minder belangrijk, de kwaliteit van natuur en landschap. Met name door de droge perioden van 2018, 2019 en 2020 is de noodzaak hoog voor handelingsperspectieven rondom klimaatadaptatie van landbouw. Naar aanleiding van observaties uit de praktijk van de melkveehouders, agrarische natuurvereniging en natuurorganisaties in het poldergebied van Terschelling is er een urgentie om in deze tijden van klimaatverandering te komen tot nieuwe meer robuuste oplossingen die productie en natuurfunctie in stand houden. Doel van het project is het ontwikkelen van economisch haalbare handelingsperspectieven voor de melkveehouderij op het eiland Terschelling, om deze te helpen om natuur-inclusief en klimaatrobuust te worden, op basis van oplossingen in balans met het watersysteem, stabiele productie en het landschap passend in de bedrijfsvoering. Belangrijkste producten zijn alternatieve of aangepaste verdienmodellen voor de huidige ondernemers-veehouders en hun land. Nieuwe technieken voor meer water-zelfvoorzienendheid en stabiele productiviteit van het landbouwareaal en door nieuwe handelingsperspectieven en verdienmodellen stimuleren van (nieuwe) bedrijvigheid op het gebied van voedselproductie, voedselprocessing en –verkoop. Dit is gebaseerd op een gedeelde en breed onderschreven visie op het toekomstig landgebruik van het landelijk gebied op Terschelling.
Het project is gebouwd op een analyse van het hele watersysteem en haar gebruikers, op basis van monitoring, (grond)watermodellen en analyses van klimaatscenario’s en veldproeven. Kennisdelen binnen een Living Lab setting vormt de basis voor het ontwikkelen van een integrale en gedeelde visie over het functioneren van het eiland als geheel en de polder in het bijzonder, waarbij we probleemhouders en bewoners, bezoekers, docenten en studenten betrekken. Het project ontwikkeld in de polder van Terschelling proeven in samenwerking met agrarische ondernemers als mogelijke oplossingen voor het aanpakken van waargenomen verdroging en verzilting in de weidegronden en afnemende natuurwaarde. Naast dat er grondig inzicht ontstaat hoe het water- en bodemsysteem werkt op Terschelling, wordt er expliciet kennis opgedaan samen met de private partijen over de kansen en effecten van nieuwe beproefde oplossingen voor het landgebruik en daarmee over verdienmodellen (als incentive) voor lokale (agrarische) ondernemers en organisaties op het eiland als onderdeel van een transitieproces. Terschelling is bij uitstek geschikt als proeftuin doordat het als eiland duidelijk afgebakend is en het water, agrarische productie en natuur op een klein oppervlakte combineert. We hebben zeer betrokken lokale ondernemers, bewoners en organisaties in dit project. Kortom, deze proeftuin bevat alle ingrediënten om samen met kennisinstellingen, private partijen en lokale overheden baanbrekende oplossingen te ontwikkelen op de verdrogings- en verziltingsproblematiek, met meerwaarde voor de regio en verbonden met nationale en internationale netwerken.
Belangrijke impacts en producten van dit project zijn (aangegeven is waar de beoogde Waddenfonds aanvraag meerwaarde genereert):
1)PPS+Waddenfonds: Aanleg infrastructuur in het poldergebied van Terschelling met zichtbare verbetering van waterbeheer, van grasproductie en aangetoonde meerwaarde voor biodiversiteit op weg naar robuuste beschikbaarheid van water voor alle functies. PPS: op perceel/bedrijfsschaal, Waddenfonds: meerdere bedrijven, deel van de polder, connectie met duinen en duinrand.
2) PPS: Aanleg 2 hectare proefgebied voor onderzoeken robuustheid van nieuwe grassoorten en gras-kruiden mengsels tegen verdroging en verzilting, op weg naar stabiele productiviteit.
3) Waddenfonds: Aanleg 0,5 hectare proefgebied voor zilte teelten met culinaire waarden met nieuwe producten, marktontwikkeling en bedrijvigheid op nu vooral onproductieve gronden.
4) Waddenfonds: Faciliteiten op het eiland om Living Lab bijeenkomsten te faciliteren, om onderzoekwerk mogelijk te maken en om de resultaten van het project te delen met bewoners en toeristen.
5) PPS: Grondige analyse van de problematiek en verbeterde monitoring structuur qua sensors en veelheid van parameters en integratie van bestaande databases om de trends en de impact van maatregelen goed te volgen op fysische, biologische en landbouwkundige variabelen.
6) PPS: Verbeterde voorspelkracht en inzicht in waterbalans van het eiland onder invloed van klimaatverandering en gebruik, in de vorm van een met modelberekeningen onderbouwde kaart- en kwantitatief dashboard.
7) PPS: Producten die bouwstenen vormen voor integrale analyse en systeembegrip, zoals een waterplan, een landschapsbiografie en een socio-economische studie.
8) Waddenfonds: Versterking van uitwisseling van kennis en know-how tussen het eiland en de rest van de Waddengebied en daarbuiten.
Doel van het project
Doel van het project is samen met lokale (agrarische) ondernemers en betrokken organisaties (natuurorganisaties, waterschappen, lokale overheden en bedrijfsleven) tot integrale oplossingen te komen voor de verdroging en verzilting op Terschelling. Door een beter begrip van de fysische, biologische en socio-economische systemen van het weidelandschap en het eiland, en door uitvoeren van veldproeven worden er zowel ecologisch als economisch haalbare handelingsperspectieven ontwikkeld samen met de betrokken partijen. Uiteindelijk moet de ontwikkelde praktische kennis de lokale melkveehouders helpen om hun bedrijfsvoering klimaatrobuust en –duurzaam te maken voor de toekomst op Terschelling. Daarnaast levert het project kansen voor nieuwe bedrijvigheid en opschaalbare kennis en ervaring rondom klimaatadaptatie op eilanden en in kustgebieden, nationaal en internationaal
Motivatie
Qua innovaties wordt allereerst een unieke combinatie ingebracht om de grote uitdaging van klimaatbestendigheid op te lossen voor lokale private partijen op het eiland Terschelling. Het gaat om de combinatie van expertise bij Deltares van water- en bodemsystemen, gecombineerd met de landbouweconomie expertise van WUR en de toegepaste kennis van Van Hall Larenstein van melkveehouderij, natuur en verzilting. Vernieuwend dat er een integrale blauwdruk van het fysische (water-bodem-atmosfeer), biologische (bodem en weidevogels) en socio-economische system op Terschelling wordt ontwikkeld. Vernieuwend is dat op zo’n relatief kleine schaal als het beoogde weidelandschap op Terschelling zoveel expertise en diverse partijen samen werken aan de opgave naar klimaatrobuuste landbouw. Door het eilandkarakter worden de lokale partijen in positieve zin gedwongen samen na te denken over de regionale ontwikkeling en benutting van de waterbalans.
Allereerst wordt er kennis ontwikkelt over het vergroten van regionale zelfvoorzienendheid in de watervoorziening. Door meer extreme weersomstandigheden (zomers zeer droog en intensievere regenbuien plus verzilting) kampen de lokale ondernemers en bewoners van Terschelling met wateroverlast en zoetwatertekort. In dit project wordt in veldproeven onderzocht hoe water beter gebufferd kan worden op agrarische percelen (PPS) maar ook hoe te voorkomen dat schaars eilandwater onnodig afgevoerd wordt naar de Waddenzee door ondergrondse stromen (WF). Daarnaast wordt er onderzocht hoe landgebruik zo ingericht wordt dat het in lijn is met de werking van bodem-water-atmosferische systemen. In dit project wordt samen met ondernemers beproefd welke grassoorten, kruidenmengsels en zilte gewassen daarbij het meest effectief geteeld kunnen worden, nu en in de toekomst onder verder veranderende klimaatomstandigheden. Verder wordt het doel van de MMIP C1 verwezenlijkt om samen met natuurorganisaties (Staatsbosbeheer, Vogelbescherming), waterbedrijven (Vitens en Wetterskip) en agrarische ondernemers (LTOABT en ANV) te beproeven hoe vernatting zowel de landbouwproductie als biodiversiteit (weidevogels en insecten) kan bevorderen. Tegelijk wordt er geanalyseerd of er nog andere natuurinclusieve oplossingen en cross-overs zijn te bedenken in zowel de duingebieden als de polder als buffer voor in intensiteit toenemende klimaatextremen.
Valorisatie
Het project wordt uitgevoerd als een Living Lab. Door middel van het Living Lab worden de resultaten van de proeven gedeeld met partners en kenniskringen en werkgroepen en publiek en wordt input opgehaald. Partners ANV, ABT en Staatsbosbeheer stellen hun structuur van kenniskringen en werkgroepen ter beschikking voor discussie met vraag-eigenaren, stakeholders en experten.
De gemeente Terschelling en de LTOABT spelen een belangrijke rol in bewustwording bij publiek en de kennisdeling door versterken en benutten van eigen faciliteiten op het eiland. In het Centrum voor Cultuur en Landschap (West-Terschelling) worden materialen, resultaten en verhalen getoond en verteld. In het communicatieplan (kick-off fase Living Lab) worden de kanalen en producten nader gespecificeerd. In het Landbouwschooltje te Lies worden onderzoekfaciliteiten ingericht.
Naar verwachting bereiken we via het Living Lab een grotere bekendheid met mogelijke oplossingen voor klimaatadaptatie van de landbouw op de eilanden en in het Waddengebied, en neemt de investeringsbereidheid in de noodzakelijke transitie van de landbouw verder toe. De inrichting van proefvelden en faciliteiten voor bewustwording en kennisdelen heeft een lange termijn doel. We streven naar een situatie waarin samen met partners voldoende middelen worden gecreëerd middels toepassing in andere gebieden van producten en kennis om als partners te blijven functioneren voorbij de periode van deze financiering. Toekomstige voldoende inkomsten uit onderzoek en innovatie in dit domein worden verwacht gezien de verwachte trend in externe factoren die verzilting van de kust beïnvloeden. We verwachten een groot aantal studenten, stagiaires en afstudeerders te kunnen afleveren die in aanraking zijn gekomen met dit nieuwe kennisdomein en dus met relevante kennis beschikbaar komen voor de arbeidsmarkt. Bij succes van proeven mag verwacht worden dat extra inkomsten worden gegenereerd door de melkveehouders en zilte telers.