Het overkoepelende doel van dit onderzoek is om een inzicht te krijgen in mogelijke oplossingsstrategieën voor de lange termijn toekomstbestendigheid van het riviersysteem. Deze inzichten kunnen worden gebruikt als input voor de besluitvorming over de beleidskeuze betreffende afvoer- en bergingscapaciteit binnen IRM.
In meer detail houdt dit doel in dat bouwstenen die samen een oplossingsstrategie vormen voor de lange-termijn klimaatbestendigheid van het Nederlandse rivierengebied worden opgesteld en technisch-fysisch worden doorgerekend. Focus hierbij is de realisatie van voldoende afvoer- en bergingscapaciteit en het geven van een invulling aan de IRM-rivierfunctie natuur en waterkwaliteit, beide voor het zichtjaar 2100 met een doorkijk naar 2200. Middels backcasting zal terug worden geredeneerd naar 2050, zodat uitspraken kunnen worden gedaan over de samenhang tussen verschillende oplossingsstrategieën en de huidige ontwikkelingen in het rivierengebied en de besluiten die op kortere termijn worden genomen.
Doel is ook om uit dit onderzoek te halen welke kennis nog ontwikkeld moet worden in de nabije of iets verdere toekomst, om ons rivierensysteem zo vorm te kunnen geven dat deze duurzaam en goed functioneert op systeemniveau. Waarbij ook aandacht is voor de kennis die nodig is om voorkeurstrategieën en hieraan gekoppelde (keuzemomenten in) adaptatiepaden te kwantitatief te onderbouwen.

Het voorgestelde onderzoek draagt bij aan verschillende missies van de KIA Landbouw, water en voedsel 2024-2027. De belangrijkste missies waar het voorstel aan wil bijdragen zijn:

6A Duurzame maatregelen voor veilige, weerbare, bereikbare delta’s (primaire missie)
Missie “6A Duurzame maatregelen voor veilige, weerbare, bereikbare delta’s” op lange tijdschaal (2100 doorkijk 2200) is een van de belangrijkste aanleidingen voor dit voorgestelde onderzoek. In het onderzoek staat ontwerpen vanuit de werking van het fysieke systeem centraal, dit is in lijn met Water & Bodem sturend zoals genoemd in de missie. We dragen bij aan de einddoelen van de KIA 6A: “In 2030 zijn duurzame maatregelen en strategieën om delta’s te beschermen, weerbaar en bereikbaar te houden doorontwikkeld en deels ook geïmplementeerd. De geschiktheid van maatregelen en strategieën zijn bekend, ook met het oog op de lange termijn en voor extremere scenario’s.”

5B. Duurzame rivieren, meren en intergetijdengebieden
Het zoeken naar duurzame bouwstenen en oplossingsstrategieën (geen korte termijn) en de verwevenheid van de functie natuur in oplossingen draagt bij aan missie “5b. Duurzame rivieren, meren en intergetijdengebieden”.

1C. Effectieve en duurzame inzet van Nature Based Solutions.
In de opbouw van de oplossingsstrategieën (klimaatadaptatie) in rivieren, wordt waar kan de voorkeur gegeven (voorkeursgebiedsaanpak) aan NBS waarbij de inzet op schaal van de rivier (geen losse pilots) en de ontwikkeling in tijd - ook denkend aan beheer na inrichting - nadrukkelijk wordt onderzocht. Hiermee dragen we bij aan Missie 1C. 1C. Effectieve en duurzame inzet van Nature Based Solutions. Daarbij is er synergie met het groeifondsvoorstel NL2120 dat zich richt op het verdienvermogen van toepassing van NBS in onder andere het rivierenlandschap. De in dit voorstel ontwikkelde kennis kan in het lang lopende groeifondsvoorstel verder gevaloriseerd en geïnternationaliseerd worden. Het grootste deel van het consortium is ook werkzaam in NL2120

Het werkplan is opgedeeld in 5 werkpakketten, waar 8 producten onder vallen. De werkpakketten zijn als volgt geduid: WP1: voorbereiding, begrip en afbakening; WP2: Afwegingskader; WP3: ontwikkeling en toepassing van oplossingsrichtingen (of -strategieën); WP4: synthese; WP5: hackathons. Hieronder worden de werkpakketten verder toegelicht.

Werkpakket 1 heeft als doel om goed begrip te krijgen van het voorhanden liggende onderzoek en de daarbij behorende aanpak, uitgangspunten en randvoorwaarden. Onderdeel van dit werkpakket is het ontwikkelen van een duidingskader, onderleggers voor ecosysteem- en afvoercapaciteitsopgaven en een voorzet voor de factsheets van bouwstenen. Dit alles wordt opgenomen in een gedragen startdocument.

Werkpakket 2 richt zich op het ontwikkelen en beschrijven van het afwegingskader. Waarmee bij afwegingen tussen (systeem-)maatregelen (bijvoorbeeld dijkververhoging vs. rivierverruiming) naast de gangbare technisch-economische criteria ook lange termijn criteria worden meegenomen, waaronder adaptiviteit, beheers- en onderhoudbaarheid, maatschappelijke impact en de lange termijn ontwikkeling van het rivier(eco-) systeem.

Werkpakket 3 richt zich op de ontwikkeling van de oplossingsstrategieën op basis van de in werkpakket 1 opgestelde onderleggers, factsheets en uitgangspunten. Deze ontwikkeling is een iteratief proces, waarin de oplossingsstrategieën worden getoetst aan de hand van het duidings- en afwegingskader, zodat ze waar nodig verder uitgewerkt kunnen worden om tot het gewenste resultaat te komen. In de hackathons (werkpakket 4) worden de oplossingsstrategieën daarnaast besproken met experts van buiten het kernteam, zodat draagvlak ontstaat en waar nodig aanpassingen gemaakt kunnen worden.

Werkpakket 4 focust op het trekken van conclusies. In dit werkpakket worden de resultaten van het gedane onderzoek samengebracht en wordt de kennisagenda opgesteld. De resultaten van dit werkpakket worden in de eindrapportage gepresenteerd. Daarnaast worden hier aandacht besteed aan het maximaliseren van post-project valorisatie van de ontwikkelde kennis. De samengestelde en ontwikkelde kennis willen we zo impactvol en bruikbaar mogelijk maken waarbij de productvorm moet aansluiten op de werkwijze en behoeften van het werkveld. Denk aan het vormgeven van factsheets, afwegingskader, en resultaten van de werkpakketen in druk, online of PPT.

Werkpakket 5 heeft met name betrekking op de operationele kant van de hackathons. Hieronder vallen organisatie, planning, coördinatie en verslaglegging. In totaal worden zes hackathons georganiseerd, die zich focussen op (1) het doorleven van uitgangspunten, doelbereik en opgaven, (2) het uitwerken en kwalitatief beoordelen van oplossingsstrategieën, (3) het verder uitwerken van oplossingsstrategieën en opstellen van toekomstbeelden, (4) effectbepaling en beoordeling van de oplossingsstrategieën o.b.v. het afwegingskader, (5) detaillering van de oplossingsstrategieën voor knelpuntlocaties en (6) het trekken van conclusies en opstellen van de kennisagenda.

De kracht van een consortiumaanpak zit via deze werkpakketten in het gestroomlijnd werken met een kernteam (met experts op (1) strategie, afwegingskader, en effecten, (2) hydraulica en morfologie en (3) Ecologie) waardoor goed doorgepakt kan worden. Tegelijkertijd blijft het draagvlak behouden door de frequente betrekking van een bredere groep experts en betrokkenen. In deze setting wordt zo veel mogelijk input meegenomen, terwijl het onderzoek een korte doorlooptijd kan behouden.
Parallel aan dit onderzoek worden door IenW activiteiten ingekocht en uitgevoerd die bijdragen aan het onderzoek. De activiteiten worden uitgevoerd door Sweco Nederland b.v., RHDHV en WSP. Het betreft onder andere de integratie van de verschillende sporen, de landschappelijke uitwerking en het project management. De resultaten worden meegenomen in dit onderzoek. Ook wordt nauwe afstemming gezocht met overige sporen binnen het programma Integraal Rivier Management. Tot slot wordt nauw samengewerkt met het kennisprogramma NL2120 waarin ook toekomstbeelden worden ontwikkeld voor het rivierengebied.

In het verleden is vaker gekeken naar verschillende inrichtingen van het Nederlandse rivierensysteem. Vaak ging – en gaat – dit met een sectorale blik en een kostentechnisch oogpunt, waarbij voornamelijk wordt gekeken naar de hoogwaterveiligheid en economie (voornamelijk scheepvaart). Het doel van dit onderzoek is daarentegen om voor het gehele rivierengebied met een integrale blik te kijken, waarbij voor het hele rivierengebied de gewenste toekomstige inrichting wordt onderzocht waarbij maximaal invulling wordt gegeven aan het doelbereik van de vijf rivierfuncties. In lijn met de Kamerbrief Water en Bodem Sturend wordt daarbij wordt maximaal aangesloten bij natuurlijke processen en gebruik gemaakt van nature based solutions. Nog niet eerder is op de schaal van het riviersysteem onderzocht in hoeverre nature based solutions kunnen bijdragen aan het doelbereik van de vijf rivierfuncties en de betekenis voor het beheer van het systeem.
Daarnaast vraagt de toetsing van bouwstenen en oplossingsstrategieën om een nieuw afwegingskader, vergeleken met eerdere onderzoeken. Het is namelijk gebleken dat de bestaande economische modellen (zoals MKBA’s) niet alle aspecten kunnen afwegen die bijdragen aan een duurzaam, goed systeemfunctioneren van de rivieren, zeker op de genoemde lange tijdschalen. Denk hierbij aan het toetsen van adaptiviteit, de waardering van natuurontwikkeling, of de bijdrage van een bouwsteen aan ruimtelijke ontwikkeling, wat lastig in een geldwaarde uit te drukken is. Dergelijke aspecten vormen juist een essentiële bijdrage aan de lange termijn ontwikkeling van het Nederlandse rivierensysteem, maar worden momenteel nauwelijks meegenomen bij het afwegen van systeemmaatregelen. Binnen dit onderzoek zal gewerkt worden met een nieuw afwegingskader, waar dergelijke aspecten wel een rol in krijgen. Hierdoor kunnen systeemmaatregelen in dit onderzoek en in de toekomst wél in de volle breedte geëvalueerd worden, waardoor we een stap dichter bij een duurzaam en toekomstbestendig Nederland kunnen komen.

De stijging van de zeespiegel en toegenomen rivierafvoeren vormen wereldwijd, en zeker in Nederland, aanzienlijke uitdagingen voor de inrichting en veiligheid van delta’s. Tegelijkertijd staan ecosystemen onder druk door menselijk ingrijpen en door de effecten van klimaatverandering. Ecosystemen hebben echter een sterke aanpassingscapaciteit. Deze kracht kunnen we benutten door vanuit systeemwerking te ontwerpen en met de inzet van nature based solutions (NBS) als bouwstenen tot innovatieve strategieën te komen om Nederland te beschermen tegen de gevolgen van toekomstige hoge afvoeren. Dit onderzoeksproject biedt een kans om de bescherming van ons land te combineren met het versterken van belangrijke ecosystemen en hun ecosysteemdiensten.
Nature based oplossingen spelen een cruciale rol in het onderzoek naar het verbeteren van de waterafvoer- en bergingscapaciteit van de Rijntakken en Maas, zoals in het voorgenomen onderzoek Ruimte voor de Rivier 2.0. Deze aanpak sluit naadloos aan bij de recente beleidsrichtingen zoals verwoord in de Kamerbrief Water en Bodem Sturend, waarin natuurlijke processen centraal staan. Nederland heeft met dit onderzoek de mogelijkheid om haar positie als gidsland voor adaptief deltamanagement en Innovatieve oplossingen op basis van natuurlijke processen verder te versterken.
Het omgaan met zeespiegelstijging, toekomstige grote afvoeren en de daarbij horende uitdagingen vereist een langdurige en complexe ruimtelijke transitie. Het is essentieel dat er binnen diverse ruimtelijke en economische sectoren een gezamenlijk begrip ontstaat van zowel de opgave als de mogelijke oplossingsrichtingen. Dit onderzoek richt zich op het creëren van een breed gedragen beeld van de vraagstukken rond klimaatverandering en de oplossingen die NBS en andere bouwstenen kunnen bieden en door de ontwikkeling van een nieuw afwegingskader dat de lange termijn adaptiviteit en duurzaamheid van oplossingsstrategieën borgt. Het resulterende gedeelde beeld is van cruciaal belang voor de besluitvorming over de afvoer- en bergingscapaciteit, en voor het ontwikkelen van robuuste strategieën op de lange termijn.
De valorisatie van de ontwikkelde kennis wordt verankerd via betrokkenen zoals het Ministerie van IenW, Deltaprogramma Rijn, Deltaprogramma Maas, en het Ministerie van LVVN, en zal uiteindelijk landen in het kennisprogramma Deltaprogramma. Daarnaast zijn (partners van) EcoShape en ook het aanpalende groeifondsproject NL2120 actoren in het valorisatieproces. De inzichten uit dit project zullen via praktische factsheets, bouwstenen en toekomstbeelden bijdragen aan de ontwikkeling van duurzame, goed functionerende riviersystemen. De samengestelde en ontwikkelde kennis willen we zo impactvol en bruikbaar mogelijk maken waarbij de productvorm moet aansluiten op de werkwijze en behoeften van het werkveld. Denk aan het vormgeven van factsheets, afwegingskader, en resultaten van de werkpakketen in druk, online of PPT. Daarnaast wordt het succes van deze valorisatie bereikt door middel van open en transparante communicatie van de resultaten naar alle relevante stakeholders binnen en buiten het consortium.

Product
Waaruit bestaat de valorisatie?
Wanneer succesvol?
Wie is/zijn verantwoordelijk

Plan van aanpak
Het Plan van Aanpak wordt gebruikt binnen het eigen consortium als basis voor vervolgstappen. Indien voldoende draagvlak en basis voor vervolgfase.
Deltares/ Ecoshape

Factsheets bouwstenen; onderleggers opgave afvoer en natuur; oplossingsrichtingen en ontwerpopgave
De bouwsteen-factsheets bieden inzicht in de bijdrage van bouwstenen aan oplossingen voor knelpunten van verschillende functies, de (systeem) voorwaarden voor goed functioneren, en relaties/effecten op functies.
De opgave onderleggers en oplossingsrichtingen maken knelpunten zichtbaar en geven mogelijke combinaties van bouwstenen als oplossing.
De bouwsteen-factsheets worden tijdens de looptijd in het consortium gebruikt, zijn praktisch, kwantitatief en beschrijven generiek toepasbare bouwstenen. Outcome: na de looptijd van het project worden de bouwstenen en factsheets nog steeds gebruikt in beleid en ontwerp door het bedrijfsleven.
De onderleggers maken de opgave inzichtelijk, vormen een goed fundament voor beleid en planvorming na de looptijd van het project.
De oplossingsrichtingen zijn helder en bondig, stimuleren discussie maar ook convergentie naar strategieën en realitische adaptatiepaden. De werkwijze wordt een standaard in verder RvR 2.0 proces.
Ecoshape / RHDHV / Deltares / WUR / Experts vanuit inkoop IenW

Afwegingskader / guidelines
Het afwegingskader levert een heldere kwalitatieve (narratieve) en aanzet tot kwantitatieve afweging tussen oplossingsrichtingen die niet het volledige doelbereik voor alle functies afdekken.
Het afwegingskader is toepasbaar binnen de “deep uncertainty” van langere termijn planning, en helpt bij “tipping points” in de adaptatiepaden. Wanneer het afwegingskader de te maken keuzen inzichtelijk maakt, trade-offs laat zien en deze uitlegbaar zijn in simpele narratieven.
Als het afwegingskader richtinggevend is voor de verdere kwantitatieve onderbouwing van oplossingsrichtingen en afgeleide strategieën.
Wanneer het afwegingskader na de looptijd van het project in gebruik blijft bij bedrijfsleven en overheid en ook internationaal wordt toegepast.
Deltares / Ecoshape / WUR / RHDHV / Overheidspartners / Experts vanuit inkoop IenW

Notitie Oplossingsstrategieën & Notitie Ontwikkelpaden
Een heldere aanpak om via toekomstbeelden (uit de opgave WP2), oplossingsrichtingen (WP2) en ontwikkelpaden (adaptatiepaden) een oplossingsstrategie te bepalen. Uitmondend in een duurzame (houdbare) en haalbare strategie. De aanpak leidt tot (regio specifieke) strategieën die gedragen worden binnen het brede consortium.
(impact buiten de looptijd) Deze methodische aanpak blijft invloed houden op het proces. De aanpak wordt gekopieerd in andere riviersystemen.
All TKI partners / Experts vanuit inkoop IenW

Eindrapportage
Brede verspreiding en inbedding in oplossingsrichtingen in het kennisprogramma
Gebruik van de resultaten in het werkveld van beleidsontwikkeling, planning, uitvoering en consultancy. De samengestelde en ontwikkelde kennis willen we zo impactvol en bruikbaar mogelijk maken waarbij de productvorm moet aansluiten op de werkwijze en behoeften van het werkveld.
All TKI partners / Experts vanuit inkoop IenW

Kennisagenda
Het verzamelen, duiden en prioriteren van kennisleemten die het bereiken van een veilige, weerbare en bereikbare, natute based, duurzame delta belemmeren.
Wanneer deze wordt geadopteerd, opgenomen in interne kennisagenda’s van overheid, NWO, kennisinstellingen en bedrijven, en leidt tot dichten van kennisleemten. En daarbij nog leidt tot exporteerbare kennis.
Deltares / WUR / Ecoshape / RHDHV / Experts vanuit inkoop IenW

Zes hackatons
De hackatons leveren creativiteit, discussie en nieuwe, voortschrijdende inzichten tussen disciplines.
De resultaten van de hackatons voeden de werkpakketten 1, 2 en 3.
De hackatons versterken het (kennis)netwerk tussen overheid, bedrijven en kennisinstellingen.
Ecoshape

Gezien het beoogde nevenresultaat om met dit onderzoek bij te dragen aan een gedeeld beeld van opgave- en oplossingsrichtingen binnen de ruimtelijk-economische sectoren is het van belang om data en resultaten open toegankelijk te maken en transparant en herleidbaar vast te leggen.
De resultaten worden via een rapportage publiek toegankelijk gemaakt door publicatie via de Deltaprogramma’s Rijn en Maas. Ook wordt onderzocht of het wenselijk is de resultaten beschikbaar te maken via de communicatiekanalen van o.a. het NWP of de Topsector Water & Maritiem. Ze zijn daarmee toegankelijk en toepasbaar voor alle partijen, binnen en buiten dit consortium.
Het consortium werkt transparant en herleidbaar vanuit een ‘dare to share’-filosofie en door toepassing van de FAIR-principes (Findable, Accessible, Interoperable, Reusable) voor datamanagement en resultaten. Alle resultaten zijn voor iedereen toegankelijk, reproduceerbaar en de herkomst, bewerking en betrouwbaarheid van data zijn bekend. Kaartmateriaal en data die zijn opgesteld binnen dit onderzoek worden in principe publiek toegankelijk gemaakt, maar na overleg met betrokken ministeries. Brondata blijven eigendom van de partij die deze data heeft ingebracht. IP op de producten wordt in redelijkheid toegekend aan de partijen die dit hebben ingebracht.

Het consortium zal binnen 2 maanden na de voorlopige goedkeuring een samenwerkingsovereenkomst sluiten.