Het project ‘Grondwatermakers van de Achterhoek’ beoogt bij de dragen aan een duurzame combinatie van landbouw en drinkwaterwinning uit grondwater. Door over de meetperiode van 2014-2015 meetinformatie van grondwater drainwater en oppervlaktewater te relateren aan beschikbare informatie over gebiedskenmerken en bedrijfsvoering en te bediscussiëren met deelnemende agrariërs zal aan het eind van het project een beter beeld zijn van de factoren die de uitspoeling van nutriënten bepalen. Dat geeft richting aan het gezamenlijk selecteren van haalbare en kostenefficiënte maatregelen ter verbetering van de waterkwaliteit. Doelstellingen project partnersDeltares: Deltares ziet de optimalisatie van de nutriëntenbenutting als de primaire voorkeursoptie om eutrofiëring van grond- en oppervlaktewater te voorkomen en tegelijkertijd de agrarische productie te verhogen. Als secundaire optie voor percelen waar dit voor de eutrofiering van het opervlaktewater te weinig oplevert ziet Deltares veel potentie in reactieve barrières rond drains (Puridrain) en in oevers (Purioever). Als laatste voorkeursoptie komen relatief dure effectgerichte maatregelen naar voren zoals (extra) zuivering en het doorspoelen van oppervlaktewater. Deltares hecht veel waarde aan goede veldmetingen die (eventueel gekoppeld met een modelanalyse) een objectieve afweging van de kosteneffectiviteit van verschillende maatregelen mogelijk maken. Binnen de afwegingen voor kostenefficiënte monitoring kan Deltares putten uit een groot scala aan conventionele en innovatieve meetmethoden voor grondwater drainwater en oppervlaktewater zowel voor nutriënten als gewasbeschermingsmiddelen. De inzet van innovatieve meetmethoden en maatregelen helpt Deltares in haar doelstelling een brugfunctie te vormen tussen wetenschappelijke ontwikkelingen en het waterbeheer in de praktijk. Vitens: VITENS gebruikt voornamelijk grondwater voor de drinkwaterproductie en heeft daarom groot belang bij een vermindering van de uitspoeling van nitraat en gewasbeschermingsmiddelen naar het grondwater. Veldmetingen leveren extra inzicht op in de factoren die uitspoeling naar grondwater beïnvloeden en in de effectiviteit van maatregelen. Daarnaast heeft Vitens belang bij het afzetten van reststoffen zoals ijzerzand en organisch materiaal die in reactieve barrières toegepast kunnen worden.Waterschap Rijn en IJssel:Waterschap Rijn en IJssel heeft als waterbeheerder baat bij een goede kwantificering van de effecten van maatregen voor het watersysteem (kwantiteit en kwaliteit). Veldmetingen leveren extra inzicht op in de factoren die de uitspoeling naar oppervlaktewater bepalen en in de effectiviteit van maatregelen.Projectpartners Vruchtbare Kringloop:Binnen het project Vruchtbare Kringloop werken waterschap Rijn en IJssel samen met melkveehouders LTO-noord Rabobank en ForFarmers Hendrix aan een betere benutting van nutriënten. Voor de deelnemende landbouworganisaties is de positionering als duurzame regio van belang. Daarom is een goede kwantificering van het effect van de maatregelen voor grond- en oppervlaktewaterkwaliteit belangrijk. In combinatie met de reeds beschikbare informatie over bedrijfsvoering leveren de metingen extra inzicht op in de factoren die invloed hebben op nutriëntenverliezen naar grond- en oppervlaktewater. De metingen kunnen onder meer gekoppeld worden met de informatie die deelnemende agrariërs hebben ingevoerd de Kringloopwijzer een tool die de mineralenkringloop van melkveehouderijen in beeld brengt. Daarnaast is de ambitie dat de verzamelde data input kunnen zijn voor beleidsevaluatie (Nitraatrichtlijn en Kaderrichtlijn water) en beleidsontwikkeling (Kringloopwijzer als gevalideerd regulerend instrument acceptatie van equivalente maatregelen).

Het project Vruchtbare Kringloop (VK) helpt 250 agrarische ondernemers inde Achterhoek en de Liemers met een efficiënte benutting van mineralen en het reduceren van mineralenverliezen (nitraat en fosfaat). In het project werken reeds samen: LTO-Noord ForFarmers Hendrix Waterschap Rijn en IJssel Rabobank Prov. Gelderland en FrieslandCampina. Vruchtbare Kringloop wil agrarische ondernemers inspireren en faciliteren in het creëren en benutten van kansen om hun bedrijven verder te verduurzamen en ‘toekomstproof’ te maken wat betreft bedrijfsresultaten milieukwaliteit waterbeheer en bodemvruchtbaarheid. Hiertoe wordt op alle deelnemende bederijven het instrument ‘Kringloopwijzer’ ingezet. De ervaringen en resultaten worden benut voor de landelijke ontwikkeling van het instrument waarmee boeren bedrijfsspecifiek inzicht krijgen in het effectief reduceren van nutriëntenverliezen. Vitens en Deltares willen vanuit hun expertises bijdragen aan de VK-doelstellingen door het inbrengen van de relevante onderzoeksresultaten uit de drinkwatersector en door het monitoren van de grond- en oppervlaktewaterkwaliteit van de Achterhoek en de Liemers. Daarmee willen zij de agrarische ondernemers ondersteunen zodat zij op technisch/economisch aantrekkelijke wijze hun bedrijfsvoering kunnen aanpassen voor een betere opbrengst binnen de randvoorwaarden ten aanzien van milieukwaliteit en mestbenutting. Op deze manier willen Vitens en Deltares werken aan een duurzame combinatie van voedselproductie én drinkwatervoorziening voor de Achterhoek. In het kader van de KRW zijn in opdracht van de Provincie Gelderland voor alle drinkwater-winningen in Gelderland gebiedsdossiers opgesteld. In een gebiedsdossier is de geohydrologie van een waterwinning de planologische inbedding (grondwaterbeschermingsgebied) het bodemgebruik de kwaliteit en kwantiteit van het opgepompte water etc. beschreven. In het gebiedsdossier is ook een trendanalyse gemaakt van de kwaliteit van het grondwater. Op basis van deze resultaten is per winning een pakket van maatregelen geformuleerd om de kwaliteit van het grondwater te beschermen of te verbeteren. Eén van de maatregelen is te onderzoeken op welke wijze de uitspoeling van mineralen en bestrijdingsmiddelen vanuit de landbouw verminderd kunnen worden. Deze maatregel is met name gericht op diverse winningen in de Achterhoek . In de Achterhoek speelt een aantal zaken een rol:• Het meest manifeste probleem van het grondwater in de Achterhoek betreft de hardheid van het water en de oplopende gehaltes aan sulfaat. De hoge hardheid van het water wordt voornamelijk veroorzaakt door uitspoeling van stikstof uit de akkerbouw en veehouderij. • In vele grondwatermeetpunten en in het opgepompte grondwater worden sporen van in de landbouw toegepaste bestrijdingsmiddelen en van metabolieten hiervan aangetroffen. Op de winning Dinxperlo heeft Vitens reeds aanvullende zuiveringsmaatregelen moeten nemen om aan de drinkwaternorm te blijven voldoen. • Waterwinning kan op sommige plaatsen verdroging veroorzaken. Dit kan leiden tot een afname van de opbrengst van de gewassen.

2015:• Verzamelen bestaande gebiedsinformatie (monitoringsresultaten GIS-kaarten) • Opstellen meetplan in overleg met projectpartners• Uitvoeren van metingen in het veld• Laboratoriumanalyses• kwaliteitscontrole verwerking visualisatie interpretatie en rapportage van de meetresultaten• Terugkoppelen meetresultaten met deelnemende agrariërs (thema-avonden)• Opstellen meetplan 2016 gekoppeld aan eventuele extra maatregelen• Tussenrapportage2016:• Begeleiding eventuele implementatie van extra maatregelen• Uitvoeren van metingen in het veld• Laboratoriumanalyses• Kwaliteitscontrole verwerking visualisatie interpretatie en rapportage van de meetresultaten• Terugkoppelen meetresultaten met deelnemende agrariërs (thema-avonden)• Eindrapportage• Externe disseminatie (landelijk)

Maatregelen ter verbetering van de waterkwaliteit zoals de Meststoffenwet en het 5e actieprogramma nitraat wordt gebaseerd op landelijke meetinformatie en wordt op landelijk niveau opgelegd. Wel is er in de derogatievoorwaarden ruimte voor lokaal en regionaal maatwerk in de vorm van ‘equivalente maatregelen’. Als met metingen kan worden aangetoond dat de gekozen maatregelen effectief zijn kan vanaf 2015 vrijstelling van de generieke gebruiksnormen verkregen worden. In het project ‘Grondwatermakers van de Achterhoek’ wordt een slimme meetstrategie opgesteld en uitgevoerd gebruik makend van state-of-the-art meettechnieken. Indien nodig en gewenst worden de maatregelen uitgebreid met innovaties zoals de Purioever.

Via het project Vruchtbare Kringloop hebben we toegang tot de diverse communicatiemiddelen die voor het project zijn opgezet. De resultaten worden gedeeld met het netwerk van 250 agrarische ondernemers in de Achterhoek en de Liemers. Een groep van 15 extra betrokken agrariërs treedt op als klankbord/begeleidingsgroep voor het project en voor effectieve doelgroepgerichte communicatie. Een belangrijke doestelling voor Vruchtbare Kringloop is de positionering van de Achterhoek als duurzame regio. Bij deze doelstelling hoort uitgebreide aandacht voor externe disseminatie van de projectresultaten via de website (www.vruchtbarekringloop.nl) en via de communicatiekanalen van de deelnemende bedrijven en overheidsorganisaties. De resultaten van dit deelproject worden zullen worden samengevat in een persbericht, een kort artikel voor een vaktijdschrift en in een presentatie die op diverse bijeenkomsten kan worden gegeven. Eind 2015 worden de tussenresultaten gecommuniceerd binnen het netwerk van Vruchtbare Kringloop. Het zwaartepunt van de externe communicatie licht aan het eind van het project in 2016. Eventuele tussentijdse mijlpalen/gebeurtenissen worden in overleg met de projectgroep aangewend voor persmomenten.

Alle partijen krijgen alle resultaten van het Project ter beschikking. De resultaten van de samenwerking kunnen breed verspreid worden. Partijen kunnen over deze resultaten vrijelijk publiceren. De resultaten zullen volledig openbaar beschikbaar zijn, met uitzondering van ter beschikking gestelde achtergrondkennis.

De informatie over dit project wordt kenbaar gemaakt via de website van de TKI Deltatechnologie (projectbeschrijving) en de projectwiki van Deltares (projectvoortgang en resultaten).

Na de datum waarop deze Overeenkomst in werking is getreden, maar uiterlijk tot een jaar voor de beoogde datum waarop het Project zal zijn voltooid, kunnen ondernemers en/of onderzoeksinstellingen, die op het terrein van het relevante subsidieprogramma van het TKI werkzaam zijn alsnog als Partij toetreden. Een later toetredende Partij zal een nader overeen te komen bijdrage in kind en/of in cash moeten leveren die in redelijke verhouding staat tot zijn relatief aandeel in het Project na toetreding. De overige Partijen ontvangen vervolgens naar rato een terugbetaling en/ of gedeeltelijke vrijstellingen van hun nog te leveren bijdrage in kind, voor zover niet besloten wordt de bijdrage van de later toetredende Partij aan het projectbudget toe te voegen.